Wielcy Malarze
Jan Matejko
– najwybitniejszy malarz historii Polski
Jan Matejko (1838-1893)
DUCHOWY WŁADCA NARODU
„FILMOWOŚĆ” OBRAZÓW
NIEPOWTARZALNY STYL
„PODWÓJNY SENS” DZIEŁ
MISTRZ PRZEDSTAWIANIA PEŁNYCH WYRAZU TWARZY
Jan Matejko
1838
(24 czerwca) w Krakowie urodził się Jan Alojzy Matejko, syn Franciszka Ksawerrego (Czecha przybyłego do Polski ok. 1807) i Janiny Karoliny Rossberg (córki krakowskiego siodlarza, która zmarła, gdy Jan miał zaledwie 7 lat). Artysta był dziewiątym z 11-ściorga dzieci. Mieszkali w 2 pokojach, w rodzinnej kamienicy przy ul. Floriańskiej.
1851
za namową starszego syna – Franciszka, ojciec umieścił Jana w Szkole Sztuk Pięknych. Aby mieć pieniądze na przybory malarskie, 14-letni Jan robił „chałtury” (malował szyldy, kolorował fotografie). Dopiero w 1857 mógł kupić sobie okulary i wyrzucić szkiełko, które rysując trzymał przy oku.
1852
na pierwszej wystawie malarstwa w Krakowie zachwyciły go obrazy Rodakowskiego i Michałowskiego
1858-1859
kontynuował naukę malarstwa w Monachium. Oprócz studiów historycznych, podjął Matejko przygotowawcze studia malarskie koni, kojarzące się z wcześniejszymi, przeprowadzanymi przez Piotra Michałowskiego
1861
wynajął pracownię na ul. Krupniczej w Krakowie i zaczął sprzedawać swoje obrazy. Pracownia była tak ciasna, że obrazy większych rozmiarów musiał zwijać i malować po kawałku
1863
przyjaciele i dwaj bracia Jana Matejki dołączyli do Powstania Styczniowego, on sam się wahał, jednak nie umiał posługiwać się bronią i źle widział. Pomagał powstańcom materialnie i dowoził broń do powstańczego obozu Langiewicza
1864
w wieku 26 lat odniósł bezprecedensowy sukces obrazem „Kazanie Skargi”. Tłumy schodziły się na wystawę oglądać obraz współbrzmiący z patriotyczną atmosferą po Powstaniu, którego przyczyn klęski każdy szukał. Dochód z wstępu Jan Matejko przeznaczył na sieroty. W tym też roku ożenił się z Teodorą Giebułtowską, która była jego muzą – niemal wszystkie postacie kobiece z jego obrazów mają jej twarz.
1865
podróż do Paryża, gdzie „Kazanie Skargi” było prezentowane w ramach Salonu i zdobyło złoty medal. Tegoż roku artysta został ojcem
1867
„Rejtan” został pokazany w Paryżu i Jan Matejko otrzymał złoty medal I klasy na Wystawie Powszechnej
1869
Jan Matejko otrzymał honorowe obywatelstwo Lwowa oraz ufundował 2 stypendia: dla Polaka i Rusina (Ukraińca) na studia artystyczne. Po namalowaniu „Unii Lubelskiej”, otrzymał w Paryżu odznaczenie krzyżem Legii Honorowej
1872
kupił dom, w którym się urodził. W tym też roku podróżował z żoną do Turcji
1873
zmarł jego starszy brat Franciszek (historyk), który wspierał go materialnie i intelektualnie i miał ogromny wpływ na ukształtowanie się psychiki przyszłego malarza
1876
Jan Matejko kupił folwark w Krzesławicach, gdzie z własnych funduszy zbudował istniejącą do dziś szkołę. Borykał się z problemami rodzinnymi: żoną chorą psychicznie i dziećmi, które nie chciały się uczyć. Mimo problemów finansowych był hojny. Oprócz stypendiów, ofiarował też narodowi serię arcydzieł, których wartość handlowa, już wtedy, była ogromna
1877
triumfalna podróż przez Warszawę, Malbork i Gdańsk w okolice bitwy pod Grunwaldem
1878
sukces „Bitwy pod Grunwaldem”. Kraków ofiarowuje mu berło na znak panowania w sztuce. Artysta podróżuje do Włoch
1879
cesarz Franciszek Józef odwiedza w czasie pobytu w Krakowie pracownię artysty i otrzymuje w darze „Zjazd pod Wiedniem”
1882
Rynek Kleparski został nazwany placem Matejki (w tym miejscu artysta oddał za darmo parcelę pod budowę nowego gmachu Szkoły Sztuk Pięknych)
1889
rozpoczął prace nad polichromią do kościoła Mariackiego, jego pomocnikami byli: Wyspiański, Mehoffer, Tetmajer, Maszkowski, Lisiecki; niestety choruje coraz bardziej
1893
30 października usiłował malować, lecz nie miał siły dojść do obrazu, nazajutrz dostał silnego krwotoku. Jan Matejko zmarł 1 listopada w Krakowie w wieku 55 lat. W czasie pogrzebu, w którym bierze udział cały Kraków, bije dzwon Zygmunta.
Ciekawostki:
nic z niego nigdy nie będzie…
Nic nie wskazywało, że zostanie wielkim malarzem: ani fakt, że był synem nauczyciela muzyki, ani to, że – od dzieciństwa krótkowzroczny – aby lepiej widzieć, podczas rysowania, przykładał do oka szkiełko… Piersi nauczyciele twierdzili, że „z braku zdolności nic z niego nigdy nie będzie…”.
Stańczyk
„Stańczyk” obdarzony twarzą artysty stał się patronem politycznej dalekowzroczności i przenikliwości.
Złoty Medal
Gdy cesarz Franciszek Józef kupił obraz artysty na Powszechnej Wystawie w Paryżu (gdzie obraz przyniósł Janowi Matejce złoty medal), malarz – według anegdoty – miał powiedzieć: „kupili żywych, mogą kupić i malowanych”.
42 m2
Jan Matejko był mistrzem malowania wielkich obrazów. Płótno, na którym namalował „Bitwę pod Grunwaldem” ma powierzchnię ok. 42 m2
Żona
Żona malarza Teodora Giebułtowska była jego muzą – niemal wszystkie postacie kobiece z jego obrazów mają jej twarz: królewsko wyniosła Bona, miłośnie wtulona w Zygmunta Augusta Barbara, tragiczna Polonia. Niestety Teodora, jako chora psychicznie, trafiła do szpitala dla obłąkanych.
Kraków
Jan Matejko uparcie walczył o upiększenie Krakowa i zachowanie jego zabytków. Przyczynił się m. in. do renowacji Sukiennic i Wawelu, walczył z Radą Miasta o zachowanie gotyckich budynków Św. Ducha, a z kapitułą o pozostawienie w katedrze wawelskiej starego ołtarza
O sztuce Jana Matejki:
Szukał wzorów w kościołach, w książkach pożyczanych przez starszego bratu, w ołtarzu Wita Stwosza. Stał się ekspertem w sprawach kultury materialnej dawnych wieków. „Notował” tę wiedzę rysunkiem lub akwarelą, które utworzyły zbiór kilku tysięcy szkiców, zwany Skarbczykiem. Pomoże mu nieraz m. in. przy tworzeniu ilustracji do takich pozycji jak: „Poczet królów i książąt polskich” (1890-1892, Jan Matejko wykonał 44 rysunki, przedstawiające władców polskich) czy „Album ubiorów w Polsce” (1860).
Jan Matejko tworzył wielkie wizje historyczne, wymagające solidnych badań źródłowych, malował portrety, a dla rozrywki kreślił szkice humorystyczne.
Jan Matejko jest specjalistą w dziedzinie kultury materialnej, wprowadza jednak rekwizyty z różnych epok, gdy posiadają wartość symbolu. „Bitwa pod Grunwaldem” jest pełna takich aluzji i znaków. Oburzano się, że malarz każe Wielkiemu Mistrzowi ginąć z rąk pachołków, a nie rycerzy. Intencję wyjaśnia Aleksander Gieysztor: „sprawiedliwość wymierza (…) i to włócznią św. Maurycego, polskim insygnium monarszym, szeregowe i półnagie wcielenie ducha polskiego”
Chociaż „Rejtan” dostaje w Paryżu medal i kupuje go sam cesarz Franciszek Józef, w kraju staje się przedmiotem ataków. Zarzuca się Matejce swobodę w traktowaniu historii, to że pokazuje upadek Polski jako hańbę, że robi przykrość potomkom arystokratycznych rodzin… Interpretacje uzależnione od politycznych opinii biorą górę nad dyskusją artystyczną. Sam Jan Matejko traktuje swe obrazy, jako głos w polemice na temat historii, teraźniejszości i przyszłości Polski.
„Kazanie Skargi” – postacie z obrazu Jana Matejki można zidentyfikować. Ich losy stanowią fascynującą opowieść o polityce, anarchii, władzy i ambicjach ludzi, którzy nie dorośli do roli, jaką przyszło im grać w państwie. Artysta uzyskał atmosferę grozy, podkreślając kontrast nieruchomego, jakby skamieniałego z przerażenia audytorium i ujętej dynamicznie postaci natchnionego kaznodziei. Dzięki barwom posiadającym ustalone tradycją znaczenie, widz natychmiast wyczuwa nadzwyczajną powagę tematu.
W obrazie: „Batory pod Pskowem” portretem samym w sobie jest król. Tu każdy centymetr zamalowanego płótna mówi o potędze, dostojeństwie, sile tak naturalnej, że prawie zwierzęcej.
Obraz bardzo ucierpiał w czasie II wojny światowej: wywieziony na wschód, przejęty przez Niemców, przechowywany we Lwowie i ewakuowany w pośpiechu w 1944 został złożony w kostkę na 18 części… Odnawiano go 3 lata…
Jan Matejko w Muzeach:
Warszawa: Muzeum Narodowe – Zamek Królewski. Można tam podziwiać m. in.:
„Kazanie Skargi” namalowany w 1864
„Rejtan – upadek Polski” lub „Rejtan na Sejmie Warszawskim” namalowany w 1866
„Wyrok na Matejkę” namalowany w 1867
„Unia lubelska” namalowany w 1869
„Portret trojga dzieci artysty” namalowany w 1870
„Stefan Batory pod Pskowem” namalowany w 1872
„Zawieszenie dzwonu Zygmunta na wieży katedry w Krakowie w roku 1521” namalowany w 1874
„Bitwa pod Grunwaldem” namalowany w 1878
„Portret żony w ślubnej sukni” namalowany w 1879
„Zabójstwo Andrzeja Tęczyńskiego w kościele Franciszkanów w Krakowie” namalowany w 1879
„Portret córki Beaty z kanarkiem” namalowany w 1882
„Portret Bony Ossowieckiej” namalowany w 1890
„Portret Katarzyny Potockiej” namalowany w 1890
„Konstytucja 3 maja 1791 r.” namalowany w 1891
„Portret Henryka Krajewskiego” namalowany w 1892
„Autoportret” namalowany w 1892
Inne miasta Polski:
- Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe
- Częstochowa: Klasztor OO. Paulinów na Jasnej Górze
- Katowice: Muzeum Śląskie
- Poznań: Muzeum Narodowe
- Wieliczka: Muzeum Żup Solnych
USA:
- Nowy Jork: Fundacja Kościuszkowska
Ukraina:
- Lwów – Lwowska Galeria Obrazów
Chorwacja:
- Zagrzeb: Chorwacka Akademia Nauki i Sztuki
Węgry:
- Budapeszt: Muzeum Sztuk Pięknych
Włochy:
- Rzym: Muzeum Watykańskie
Kraków: Muzeum Narodowe (Dom Jana Matejki, Sukiennice) – Zamek Królewski na Wawelu – Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Można tam podziwiać m. in.:
„Zygmunt I nadaje szlachectwo profesorom Uniwersytetu Jagiellońskiego” namalowany w 1858
„Portret Marii Matejko – siostry artysty” namalowany w 1859
„Zygmunt August z Barbarą na dworze Radziwiłłowskim w Wilnie” namalowany w 1862
„Polonia – Rok 1863” namalowany w 1863
„Kopernik czyli rozmowa z Bogiem” namalowany w 1873
„Portret Piotra Moszyńskiego” namalowany w 1874
„Portret ojca artysty – Franciszka” namalowany w 1877
„Hołd Pruski” namalowany w 1882
„Wernyhora” namalowany w 1884
„Autoportret” namalowany w 1887
„Portret Stanisława Tarnowskiego” namalowany w 1890
Wrocław: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
„Hassan topi niewierną żonę” lub „Utopione w Bosforze” namalowany w 1880
„Bolesław Chrobry” namalowany w 1890
„Kazimierz Wielki” namalowany w 1890
„Jadwiga” namalowany w 1890
„Jan III Sobieski” namalowany w 1890
„Władysław Łokietek” namalowany w 1890
„Stanisław August Poniatowski” namalowany w 1890
„Śluby Jana Kazimierza” namalowany w 1893
Jan Matejko
(1838-1893)
- DUCHOWY WŁADCA NARODU 100%
- NIEPOWTARZALNY STYL 100%
- MISTRZ PRZEDSTAWIANIA PEŁNYCH WYRAZU TWARZY 95%
- „PODWÓJNY SENS” DZIEŁ 100%
- „FILMOWOŚĆ” OBRAZÓW 95%
