Wielcy Malarze
Stanisław Wyspiański
– „czwarty” wieszcz polski
Stanisław Wyspiański
(1869-1907)
Największa indywidualność Młodej Polski. Swoją wszechstronnością przypominał mistrzów renesansu. Rewolucyjny dramaturg, nowator w malarstwie, odnowiciel sztuk dekoracyjnych – ale także reformator całej patriotycznej tradycji. Jego życie miało wymiar antycznej tragedii. Pędzlem i piórem walczył o polską duszę. Także dziś malarskie i poetyckie dzieło Stanisława Wyspiańskiego jest wyzwaniem, wciąż pełni rolę narodowego rachunku sumienia.
ARTYSTA WSZECHSTRONNY
ZNAWCA KULTURY STAROŻYTNEJ
DRAMATURG I POETA
WIZJONER SZTUKI
MISTRZ WITRAŻY
Stanisław Wyspiański
1869
(15 stycznia) urodził się w Krakowie Stanisław Wyspiański, pierworodny syn Franciszka (rzeźbiarza, miał za sobą kilka artystycznych sukcesów, jak również konspiracyjną pomoc powstańcom styczniowym) i Marii z Rogowskich (uzdolniona muzycznie i poetycko).
1876
dzieciństwo upływało mu w Domu Długosza przy ul Kanoniczej, w bezpośrednim sąsiedztwie Zamku i katedry, wśród rzeźb w pracowni ojca – niestety nie do końca szczęśliwe. W 1875 zmarł jego młodszy brat Tadeusz, a rok później zmarła matka 7-letniego wówczas Stanisława, co było dla niego ciosem. Kłopoty materialne sprawiają, że twórczość ojca (wykształconego i obdarzonego talentem) zamienia się w rzemiosło – frustrację „leczył” alkoholem.
1890
pogrążony w depresji wdowiec, nie umiał zapewnić synowi opieki, w związku z tym Stanisław Wyspiański zamieszkał w domu (przy ul. Kopernika 1 – obecnie Hotel Wyspiański) matki chrzestnej (siostry matki), słynnej cioci Stankiewiczowej. Jej mąż, Kazimierz Stankiewicz, okupił latami więzienia udział w zamachu na agenta carskiego. Szlachetny, serdeczny i otoczony nimbem bohaterskiej przeszłości wuj Stankiewicz przejął rolę ojca i zadbał o wykształcenie Stanisława Wyspiańskiego. Młody Wyspiański uczęszczał do klasycznego Gimnazjum Św. Anny, gdzie zawarł długoletnie przyjaźnie z: Lucjanem Rydlem (1870-1918), Józefem Mehofferem (1869-1946) i Stanisławem Estreicherem (1869-1939).
1887-1891
studiował w Szkole Sztuk Pięknych i na Uniwersytecie Jagiellońskim
1889
pracował przy polichromii Matejki w kościele Mariackim, co stało się dla Stanisława Wyspiańskiego życiową przygodą – szybko awansował do roli prawej ręki Jana Matejki i architekta Tadeusza Stryjeńskiego (1849-1943), na rusztowaniach spędził pół roku
1891-1894
uczył się malarstwa w Paryżu; przygotował projekty witraży do katedry lwowskiej
1895
zrealizował pierwszy monumentalny projekt – wykonał polichromię w kościele Franciszkanów. Zajmował się także projektem renowacji średniowiecznych witraży, ocalałych po pożarze zakonnego kościoła ojców Dominikanów w Krakowie. Wraz z owdowiałą ciotką Stankiewiczową zamieszkał w kamienicy Grabowskich przy ul. Poselskiej 10, w mieszkaniu z widokiem na kopułę kościoła św. Piotra i Pawła. W tym roku urodziła się też pierworodna córka artysty, Helena.
1898
Stanisław Wyspiański otrzymał nagrodę za witraże franciszkańskie (zaprojektował: „Bóg Ojciec – Stań się”, „Cztery żywioły”, „Błogosławioną Salomeę” oraz „Stygmatyzację św. Franciszka”), odbyła się też premiera scenicznej „Warszawianki”, ciesząca się dużą popularnością
1900
poślubił 18 września Teodorę Teofilię Pytko (chłopkę, z którą miał już 2 wspólnych dzieci)
1901
prapremiera „Wesela” wystawiona 16 marca w Teatrze Miejskim – sztuka stajał się artystyczną sensacją, towarzyskim skandalem i prawdziwym „spektaklem kultowym”. Zamieszkał wraz z rodziną przy ul. Krowoderskiej 157, gdzie urządził swą „szafirową pracownię”
1904
9 czerwca Konik Zwierzyniecki – Lajkonik harcował (i po dzień dzisiejszy harcuje) w stroju zaprojektowanym przez Stanisława Wyspiańskiego
1905
otrzymał nagrodę Akademii Umiejętności za cykl pejzaży i został wybrany na prezesa „Sztuki”
1906
stan zdrowia artysty gwałtownie się pogorszył (artysta chorował przez wiele lat na nieuleczalną wówczas kiłę) – w trosce o zabezpieczenie rodziny kupił gospodarstwo w podkrakowskich Węgrzcach, gdzie przeniósł się jesienią. Ciągle pracował: przyjmował gości leżąc, dyktował ciotce Stankiewiczowej swe ostatnie wiersze, próbował rysować węglem przytwierdzonym do usztywnionej deseczką dłoni.
1907
Stanisław Wyspiański zmarł w Krakowie 28 listopada, mając zaledwie 38 lat. Jego pogrzeb stał się wielką narodową manifestacją W ostatniej drodze – z kościoła Mariackiego przez Wawel na Skałkę (gdzie został pochowany w krypcie zasłużonych) – towarzyszyło mu kilkadziesiąt tysięcy osób i bicie dzwonu Zygmunta.
Ciekawostki:
Nie tak, Panie Boże!
Mimo związku z wieloma instytucjami, Stanisław Wyspiański pozostał artystą „osobnym” i samotnym. Nieufny charakter, poczucie własnej wartości i niespełnienia, brak skłonności do ustępstw, wierność swym koncepcjom – nie ułatwiają mu życia, mnożą konflikty. O jego reformatorskiej pasji i niezależności krążą anegdoty: „Zawsze wszystko urządziłby inaczej, przerobiłby na kopyto własne. Wszak złośliwi mawiali, że już w pierwszym dniu stworzenia byłby przerwał Stwórcy wykrzyknikiem: „Nie tak, Panie Boże!”.”
Panna z dzieckiem
We wrześniu 1900 Stanisław Wyspiański poślubił Teodorę Teofilę Pytko, prostą chłopkę. Była panną z dzieckiem (później usynowionym przez Wyspiańskiego), a artysta miał z nią jeszcze dwoje dzieci zanim pojął ją za żonę.
Hip hop
Praprawnukiem Stanisława Wyspiańskiego jest muzyk hip-hopowy Sokół (Wojciech Sosnowski), który upamiętnił przodka wykonując utwór do wiersza „Niech nikt nad grobem mi nie płacze”, opublikowany w albumie „Poeci” grupy producenckiej WhiteHouse w 2009
OO sztuce Stanisława Wyspiańskiego:
Niewyczerpanym źródłem inspiracji dla Stanisława Wyspiańskiego była przyroda. Motywy kwiatów czerpał z obserwacji natury. Latem 1886 powstał Zielnik – zbiór ponad 100 „portretów” polnych kwiatów, rysowanych ostrym ołówkiem z iście japońską pedanterią. Rośliny z Zielnika, przetworzone w nowy typ ornamentu, powracały w całej jego twórczości – w witrażach, polichromii, grafice i na portretach.
Stanisław Wyspiański zna oczywiście „Polonię” Jana Matejki i jego wersję „Ślubów Jana Kazimierza” – jednak projekt witraży dla katedry lwowskiej więcej zawdzięcza późnemu gotykowi niż historycznym płótnom mistrza Jana. Ruchliwe, gwałtownie załamujące się draperie, wyrazista gestykulacja postaci, skłębione łodygi cierni – to wszystko widział artysta w ołtarzu Wita Stwosza (ok. 1447-1533), którego fragmenty szkicował w wolnych chwilach. „Polonia” przypomina mariackie „Zaśnięcie Panny Marii”, a lamentujący lud powtarza gesty „płaczków” z wawelskiego nagrobka Kazimierza Jagiellończyka.
Uczulenie na biel ołowianą i kilkakrotne zatrucie powoduje, że artysta odkrywa pastel. Nowa technika pozwala na nowe środki ekspresji: szybkie notowanie wrażeń, impresyjność, ostre natężenie barw.
– Stanisław Wyspiański w liście z Paryża
Dzieci z portretów Stanisława Wyspiańskiego – autentycznie i nieupozowane, często śpiące – należą jakby do innego porządku rzeczywistości, jakby były przybyszami z innego świat, do którego dorośli nie mają dostępu. Dziecinne buzie mają wyraz skupionej powagi, smutek w otwartych szeroko oczach, nastrój zadumy i zdziwienia.
Dekoracje wnętrz Domu Lekarskiego to mistrzowski przykład „sztuki stosowanej”. Został jednak odsunięty od restauracji Zamku, nie powiodły się także jego starania o dyrekturę teatru. U schyłku życia Stanisław Wyspiański pozostał w pewnym sensie malarzem niespełnionym. Portrety i pejzaż, nie mogły zastąpić jego wizyjnych, monumentalnych planów.
– Feliks Jasieński
Stanisław Wyspiański w Muzeach:
Kraków: Muzeum Narodowe – Muzeum UJ – Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu. Można tam podziwiać m. in.:
- „Wnętrze paryskiej pracowni artysty” namalowany w 1893
- „Polonia” namalowany w 1893-1894
- „Planty o świcie” namalowany w 1894
- „Nasturcje” namalowany w 1895-1896
- „Strącone Anioły” namalowany w 1896
- „Bóg Ojciec – Stań się” 1897-1904
- „Helenka” namalowany w 1900
- „Dziewczynka w niebieskim kapeluszu” namalowany w 1895
- „Chaty w Grębowie” namalowany w 1900
- „Dziewczynka z wazonem z kwiatami” namalowany w 1902
- „Autoportret” namalowany w 1902
- „Apollo – System Słoneczny Kopernika” 1904
- „Widok z okna pracowni na kopiec Kościuszki” namalowany w 1904
- „Widok z okna pracowni na kopiec Kościuszki w zimowy pogodny dzień” namalowany w 1905
- „Macierzyństwo” namalowany w 1905
- „Wieże Kościoła Mariackiego” namalowany w 1905
- „Krajobraz z Rudawą” namalowany w 1905
- „Zagroda wiejska w Konarach” namalowany w 1905
- „Portret artysty z żoną” namalowany w 1907
Francja:
- Paryż: Biblioteka Polska
Ukraina:
- Lwów: Państwowa Galeria Obrazów
Łódź: Muzeum Sztuki - Można tam podziwiać m. in.:
- „Śpiący Mietek” namalowany w 1904
Inne miasta Polski:
- Bytom: Muzeum Górnośląskie
- Gdańsk: Muzeum Narodowe
- Lublin: Muzeum Okręgowe
- Poznań: Muzeum Narodowe
- Radom: Muzeum Okręgowe
- Szczecin: Muzeum Pomorza Zachodniego
- Wrocław: Muzeum Śląskie
-
Kielce: Muzeum Świętokrzyskie – Można tam podziwiać m. in.:
- „Portret Elizy Pareńskiej” „Macierzyństwo” namalowany w 1905
Warszawa: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Dziewczynka gasząca świecę” namalowany w 1893
- „Apollo i Melpomena” namalowany w 1896
- „Chochoły” namalowany w 1898-1899
- „Żona artysty w chłopskim kaftanie” namalowany w 1902
- „Autoportret” namalowany w 1902
- „Macierzyństwo” namalowany w 1902
- „Caritas” namalowany w 1904
- „Widok z okna pracowni na kopiec Kościuszki w okresie roztopów” namalowany w 1905
Stanisław Wyspiański (1869-1907)
- WIZJONER SZTUKI: 100%
- ARTYSTA WSZECHSTRONNY: 100%
- DRAMATURG I POETA: 100%
- MISTRZ WITRAŻY: 100%
- ZNAWCA KULTURY STAROŻYTNEJ: 100%
