Wielcy Malarze
Tadeusz Makowski
– wiecznie poszukujący malarz poetyckich obrazów
Tadeusz Makowski (1882-1932)
Jego twórczość jest doskonale odrębna i „osobna” zarówno na tle polskiego malarstwa międzywojennego, jak i całej europejskiej sztuki współczesnej. Jako obywatel dwóch kultur (wychowany na sztuce ludowej i średniowiecznym Krakowie) złączył słowiańską uczuciowość z doświadczeniem francuskiego kubizmu. O swój odrębny styl walczył przez lata, wytrwale i z pokorą. Mówili o nim: „wielki samotnik”, „fanatyk sztuki i pracy” – Tadeusz Makowski, urzekająco skromny i dobry człowiek, całe życie podporządkował malarstwu.
ILUSTRATOR
ZNAKOMITY KOLORYSTA
OBRAZY NICZYM ILUSTRACJE BAŚNI
MOTYW POSTACI-KUKŁY
Tadeusz Makowski
1882
(29 stycznia) urodził się w Oświęcimiu Tadeusz Makowski, syn Stanisława (urzędnik kolejowy) i Petroneli.
1890
uległ poparzeniu – unieruchomiony przez chorobę w domu, zaczął rysować i stało się to jego ulubioną rozrywką (w rodzinie nie było dotąd żadnych artystycznych tradycji). W szkole powszechnej wykazywał również zdolności do matematyki, z czym jego praktyczny ojciec wiązał nadzieje na przyszłość. Konieczność dalszej edukacji syna skłoniła rodzinę do przeprowadzki.
1894
ojciec otworzył na rogu Dominikańskiej i Grodzkiej w Krakowie kawiarnię, która stała się źródłem ich utrzymania, zaś Tadeusz Makowski rozpoczął naukę w krakowskim Gimnazjum św. Anny
1902
wstąpił na wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego (wbrew marzeniom ojca, humanistyczne gimnazjum utwierdziło chłopca w zainteresowaniach literaturą i sztuką)
1903
rozpoczął równoległe studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u Józefa Mehoffera i J. Stanisławskiego, nadal kontynuując przez 4 lata studia uniwersyteckie, czego efektem była wyróżniająca go wśród rówieśników erudycja. Podczas studiów Tadeusz Makowski brał udział w przygotowaniu spektakli do kabaretu literackiego „Zielony Balonik”, projektuje kukiełki do szopek.
1908
ukończył ze srebrnym medalem studia na ASP i wyjechał do Paryża
1911
nawiązał przyjaźń z La Fauconierem i grupą kubistów z Montparnasse
1913
wystawił kubistyczne obrazy w Salonie Niezależnych i zaczął prowadzić dziennik, z którego zapisy świadczą o poważnym, niemal religijnym traktowaniu malarskiego powołania, a także niebywałej skromności Tadeusza Makowskiego. Nie założył rodziny, jednak coraz istotniejszą rolę w jego życiu zaczęła odgrywać przyjaźń
1914
1923
wszedł w skład międzynarodowej grupy malarskiej m. in. z Marcelem Gromairem (1892-1971), Julesem Pascinem (1893-1930) i Perem Krohgiem (1889-1965)
1925
zilustrował „Pastorałki” Tytusa Czyżewskiego
1927
namalował „Powrót ze szkoły”, gdzie po raz pierwszy przybrał dziecięce sylwetki w trójkątne czapki, będące odtąd „znakiem rozpoznawczym” jego malarstwa. W tym też roku miała miejsce pierwsza indywidualna wystawa Tadeusza Makowskiego w Galerii Berty Weill
1928
druga wystawa u Berty Weill przyniosła mu sukces i przesądziła o jego pozycji w środowisku
1930
rozpoczął cykl obrazów: „Szewc”, „Strzelec”, „Rybak”
1932
1 listopada Tadeusz Makowski zmarł w szpitalu Hotel Dieu w Paryżu na wylew krwi do mózgu. Nagła i niespodziewana śmierć malarza w wieku 50 lat, u progu kariery, była szokiem dla przyjaciół. Dominowało wrażenie niesprawiedliwości, dysproporcji między rzeczywistą wartością dzieła cichego artysty, a znikomym uznaniem i brakiem rozgłosu. Spontanicznie zawiązuje się „Towarzystwo Przyjaciół Tadeusza Makowskiego”, z M. Gromairem i krytykiem L.L. Martinem na czele. Jego celem statutowym było: „zrobić wszystko, co możliwe, aby dać publiczności pojęcie o prawdziwym obliczu Makowskiego i wielkości jego dzieła”. Pośmiertna wystawa w Salonie Niezależnych (1933) i wystawa na XX Biennale w Wenecji (1936), przyniosły sukces, jakiego artysta nie doczekał. Wojna przerywa działalność stowarzyszenia, ale płótna, zdeponowane w paryskim składzie mebli, ocalały – w 1954 Tadeusz Makowski wreszcie wraca do Polski – swoimi obrazami.
Ciekawostki:
Gitara i skrzypce
Tadeusz Makowski często malował grajków i muzykujące dzieci. Sam był bardzo muzykalny, grał na gitarze i skrzypcach.
Cela klasztorna
Samotność, spartańskie warunki życia, brak ogrzewania, nie przeszkadzały mu w wytrwałej pracy. Przyjaciele znaleźli go raz chorego, przykrytego płótnami obrazów. Malował nieustannie, jak w gorączce, jego pracownia była niczym cela klasztorna – poświęcał się malarstwu, nie zwracając uwagi na jakość życia.
Rękopis znaleziony w...
Dziennik malarza, prowadzony od 1912 do 1931, pozostaje najcenniejszym źródłem informacji o jego życiu i sztuce, a także fascynującą lekturą, świadectwem rzadko spotykanej, wnikliwej autoanalizy własnej twórczości. O istnieniu Pamiętnika nie wiedzieli nawet najbliżsi przyjaciele artysty, a po jego śmierci rękopis uchodził za zaginiony. Przechował się prawdopodobnie w zbiorach Marii Mickiewiczówny, zaprzyjaźnionej z malarzem wnuczki poety. Na trop manuskryptu natrafiła w paryskim antykwariacie 1956 r. najwierniejsza badaczka artystycznej spuścizny Tadeusza Makowskiego – prof. Władysława Jaworska. Dziś bezcenny rękopis przechowywany jest w Bibliotece Instytutu Sztuki PAN w Warszawie.
O sztuce Tadeusza Makowskiego:
Poetycka i tajemnicza wizja Tadeusza Makowskiego: świat dzieci, zwierząt i drewnianych marionetek, odprawiających dziwne rytuały – zaskakuje swoją „liryczną siłą”, a zarazem rygorem kompozycji i odwagą syntezy. Jego sztuka mieści się między konstrukcją i emocją, między rytmem formy a świetlistością barw, między melancholią a intelektem. Sentymentalność zostaje tu poddana rygorom geometrii, a groteska ilustruje odwieczny dramat istnienia.
„Pastorałki” Tytusa Czyżewskiego, wydane w styczniu 1925 przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Książki w Paryżu, uchodzą za arcydzieło polskiej typografii. Bibliofilską edycję 520 egzemplarzy, na czerpanym papierze, ozdobiono drzeworytami Tadeusza Makowskiego. Ilustracje te łączą prymitywny, kanciasty kontur z lirycznym wdziękiem, franciszkańską pobożność z poczuciem humoru. Są – jak wzorowane na góralskich kolędach wiersze Czyżewskiego – udanym mariażem ludowej tradycji z nowoczesnym poczuciem formy. Lekcja podhalańskiego folkloru spotkała się z lekcją kubizmu, owocując wspaniałym rezultatem.
Malarstwo Tadeusza Makowskiego wyróżniało się uczuciowością, zmysłem poezji i wytwornością koloru. Niektórzy widzieli w nim cechy rdzennie polskie, słowiańskie dziedzictwo wniesione przez artystę do paryskiej szkoły.
– Florent Fels
„Szewc”, czy może raczej „Rzeźbiarz sabotów” – jak poetycko tłumaczył tytuł sam autor – jest uznany za najświetniejszy i najbardziej reprezentatywny obraz Tadeusza Makowskiego z dojrzałego okresu twórczości. Swój wiersz pt. „Kopytka”, Tadeusz Różewicz (1921-2014) zadedykował „Pamięci zmarłego we Francji malarza Tadeusza Makowskiego”:
"Kopytka"
Czyje to kopytka
Czyje to kopytka
komu szyje buty
na tych kopytkach
stary szewc
na niebieskich aniołom
na złotych pszczołom
na czarnych kominiarzom
na czerwonych katom
wrósł stołek
jak huba w dąb
pod stołkiem
ni to butelka ni aniołek
szyjką świeci
pociągnie łyk
kopytka z miejsca ruszają
pociągnie drugi
kopytka do drzwi pukają
pociągnie trzeci
pełno tu ptaków i dzieci.
– Ignacy Witz
„Dzieci z turoniem” to jeden z najpiękniejszych obrazów Tadeusza Makowskiego. W tej kompozycji trójkątów, kół, stożków i walców, zawarty jest niezwykły ładunek poezji i liryzmu. Może to klimat świątecznej nostalgii i nastrojowa srebrzysto-złota poświata, a może czułość, z jaką dzieci obejmują swe zabawki – powoduje, że obraz ogląda się ze wzruszeniem. Doskonale też widać jak wytrawnym kolorystą był Tadeusz Makowski. „Dzieci z turoniem” to prawdziwa barwna symfonia: tajemnicze, mosiężne brązy, złotawe beże, migotliwe szarości – zdają się świecić własnym, wewnętrznym światłem.
– Roger Brielle, francuski krytyk
Malarstwo Tadeusza Makowskiego za jego życia było bardzo słabo znane w Polsce. Szersze „odkrycie” artysty nastąpiło dopiero w 1960, dzięki wielkiej wystawie retrospektywnej zorganizowanej w Warszawie przez prof. Władysławę Jaworską. A jednak, wśród młodego pokolenia malarzy Tadeusz Makowski był darzony niezwykłym szacunkiem i jego płótna kształtują wyobraźnię wielu młodych. Szczególny wpływ wywiera na twórczość przyszłych członków Grupy Krakowskiej, zwłaszcza Tadeusza Brzozowskiego (1918-1987), którego wczesne obrazy przywołują podobny Makowskiemu groteskowy świat, w którym ekspresyjna stylizacja postaci łączy się z wyrafinowaną kolorystyką.
– Tadeusz Makowski
Tadeusz Makowski w Muzeach:
Kraków: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Autoportret z paletą i ptaszkiem” namalowany w 1919
- „W pracowni” namalowany w 1929
- „Dwaj mali przyjaciele” namalowany w 1929
- „Seans muzyczny” namalowany w 1930
- „Odlot jaskółek” namalowany w 1931
Warszawa: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Portret Zygmunta Lubicz-Zaleskiego” namalowany w 1913
- „Pejzaż z domami” namalowany w 1913
- „Kosz z owocami” namalowany w 1913
- „Zagroda w Keranquernat” namalowany w 1917
- „Vita brevis, ars longa” namalowany w 1918
- „Zima” namalowany w 1918
- „Martwa natura z zielona misą i owocami” namalowany w 1918
- „Kapela dziecięca” namalowany w 1922
- „Dziewczynka w białym kapeluszu” namalowany w 1923
- „Pejzaż bretoński ze studnią” namalowany w 1923
- „Powrót ze szkoły” namalowany w 1927
- „Wiejskie podwórko” namalowany w 1928
- „Czworo dzieci z trąbą” namalowany w 1929
- „Dziecinne ZOO” namalowany w 1929
- „Jazz” namalowany w 1929
- „Kobziarze” namalowany w 1929
- „Dzieci z turoniem” namalowany w 1929
- „Szewc” namalowany w 1930
- „Rybak” namalowany w 1930
- „Kąpiel” namalowany w 1930
- „Mali Pierroci” namalowany w 1930
- „Na plaży” namalowany w 1930
- „Seans muzyczny” namalowany w 1930
- „Portret męski z fajkami” namalowany w 1930
- „Szermierze” namalowany w 1931
- „Teatr dziecięcy” namalowany w 1931
- „Dwoje dzieci z psem” namalowany w 1932
- „Skąpiec” namalowany w 1932
Francja:
- Paryż: Musée d’art. Moderne de la Ville de Paris – Musée National d’Art Moderne, Biblioteka Paryska
Czechy:
- Praga: Pamatnik Narodniho Pismnictvi
Holandia:
- Haga: Muzeum Miejskie
USA:
- Nowy Jork: Polish Institute of Arts and Sciences
Katowice: Muzeum Śląskie. Można tam podziwiać m. in.:
- „Martwa natura z melonami” namalowany w 1928
Poznań: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Maskarada” namalowany w 1928
- „Chłopczyk na łóżku” namalowany w 1930
- „W oberży” namalowany w 1931
Inne miasta Polski:
- Bochnia: Muzeum im. Prof. Stanisława Fischera
- Białystok: Muzeum Okręgowe
- Bytom: Muzeum Górnośląskie
- Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego
- Lublin: Muzeum Lubelskie
- Łódź: Muzeum Sztuki
- Szczecin: Muzeum Narodowe
- Wrocław: Muzeum Narodowe
Tadeusz Makowski (1882-1932)
- ZNAKOMITY KOLORYSTA: 100%
- OBRAZY NICZYM ILUSTRACJE BAŚNI: 100%
- MOTYW POSTACI-KUKŁY: 95%
- ILUSTRATOR: 100%
