Wielcy Malarze

Tadeusz Brzozowski

– malarski alchemik i czarodziej

Tadeusz Brzozowski
„Dusery” 1969, olej, płótno 98×100 cm, w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu; fot. pracownia fotograficzna MNWr. Źródło: https://culture.pl/pl/tworca/tadeusz-brzozowski
R

MISTRZ TECHNIK MALARSKICH

R

SCENOGRAF

Tadeusz Brzozowski (1918-1987)

Niewielu współczesnych malarzy miało tak perfekcyjny warsztat – równy starym mistrzom. W jego pięknych, tajemniczych obrazach – wśród gąszczu linii, w labiryntach mięsistych form – zaszyfrowane są emocje i znaczenia. Jest dzieckiem surrealizmu, lecz równie wiele zawdzięcza średniowieczu, austriackiej Galicji i polskiej tradycji sarmackiej. Artysta łączył duchowość mistyka z fantazją komedianta, skłonność do żartów i staroświeckich psot z franciszkańską pobożnością. Jego obrazy odwołują się do przeszłości przekornie – jest w nich patos i kpina, groteska i tragizm istnienia.

R

AWANGARDOWY KONSERWATYSTA

R

AUTOR POLICHROMII

R

AKTOR

Tadeusz Brzozowski

1918

1 listopada we Lwowie, w czasie polsko-ukraińskich walk o miasto, urodził się Tadeusz Brzozowski, syn Zbigniewa Korab-Brzozowskiego (kupiec, wywodzący się ze zbiedniałej polsko-litewskiej rodziny ziemiańskiej) i Elżbiety z Koniewiczów (związanej z lwowską burżuazją o kulturalno-artystycznych ambicjach). Tuż po urodzeniu się Tadzia, rodzina przeprowadziła się do Krakowa, gdzie ojciec założył sklep, z którego utrzymywała się cała rodzina, tu też urodził się jego młodszy brat Zbigniew

1935

matura i początek studiów w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych mimo sprzeciwu praktycznego ojca. Jego prawdziwą fascynacją stał się teatr. Brał udział w studenckich spektaklach plenerowych, statystował w Teatrze im. J. Słowackiego, a w eksperymentalnym Akademickim Teatrze Marionetek poznał Tadeusza Kantora (1915-1990), znajomość z którym zaważyła na całej jego artystycznej biografii

i

1940-1942

nauka w Kunstgewerbeschule w Krakowie (instytucja posiadała oficjalnie status szkoły zawodowej, jednak stała się zakonspirowaną ASP). Tadeusz Brzozowski spotkał tu przyszłych członków Grupy Krakowskiej: Jerzego Nowosielskiego (1923-2011), Kazimierza Mikulskiego (1918-1998), Mieczysława Porębskiego (1921-2012), Jerzego Skarżyńskiego (1924-2004) i Marka Rostworowskiego (1921-1996).

1943

Brzozowski zagrał Grabca w „Balladynie” w konspiracyjnym teatrze Tadeusza Kantora

1945

w październiku Tadeusz Brzozowski skończył studia malarskie i uzyskał dyplom, rozpoczynając pracę jako asystent w Katedrze Rysunku Odręcznego na Wydziale Architektury AGH, później Politechniki

1948

wziął udział w Wystawie Sztuki Nowoczesnej w krakowskim Pałacu Sztuki

1952

Tadeusz Brzozowski ożenił się z malarką i graficzką Barbarą Gawdzik, z którą realizował polichromie kościelne: ornamentalną dekorację w Głogówku, Narodzenie i Ostatnią wieczerzę w Godziszowie, Cud rozmnożenia Chleba i Ostatnią Wieczerzę w Mogilanach i polichromię w Imielnie

1954

przeprowadził się z rodziną (z synem Wawrzyńcem, a niebawem i drugim synem Joachimem) do Zakopanego – odtąd zimowa stolica Polski stała się prawdziwą małą ojczyzną Tadeusza Brzozowskiego. Odszedł z ASP i zaczął nauczać w słynnej „Szkole Kenara”, czyli zakopiańskiej Szkole Sztuk Plastycznych.

1957

po raz pierwszy przekroczył „żelazną kurtynę” i pojechał do Włoch

1959

pierwszy wyjazd do Paryża, gdzie Tadeusz Brzozowski związał się z ruchem PHASES – grupa skupiała artystów z kręgu surrealizmu i abstrakcji lirycznej. W tym samym roku wziął udział w V Biennale w Sao Paulo

1962

początek pracy w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu, gdzie spędzał tydzień w miesiącu przez 17 lat. W tym też roku wziął udział w XXI Biennale w Wenecji

1971

7-miesięczny pobyt w Stanach Zjednoczonych

Tadeusz Brzozowski
„Trotuar” Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/
Z

1974

wielka retrospektywna wystawa Tadeusza Brzozowskiego w Muzeum Narodowym w Poznaniu

1979-1981

prowadził Katedrę Malarstwa w krakowskiej ASP

1981

jesienią w Zakopanem w willi na Antołówce powstała „galeria rodzinna” Brzozowskich

r

1984

Tadeusz Brzozowski wyjechał do USA w związku z przyznaniem prestiżowej Nagrody Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego

1987

wiosną na zaproszenie OO. Pallotynów wyjechał na miesiąc do Rzymu

1987

podczas pobytu w Rzymie, w Wielki Poniedziałek, 13 kwietnia, po nagłym zasłabnięciu na ulicy, Tadeusz Brzozowski zmarł w Szpitalu Ducha Świętego na zawał serca. Jego pogrzeb na Nowym Cmentarzu w Zakopanem stał się wielką manifestacją świata kultury, ale i rzadkim w trudnych latach 80. spotkaniem „ponad podziałami”, także politycznymi. Dobroć i mądry dystans zmarłego malarza raz jeszcze połączyły skłócone i obolałe środowisko artystyczne.

Ciekawostki:

Magazyn Nowości dla Pań i Panów

Ojciec Tadeusza Brzozowskiego wraz ze wspólnikiem Robertem Mydlarskim otworzyli w Krakowie przy ul. Szewskiej 4 sklep z wytworną konfekcja i galanterią: „R. Mydlarski & Z. Brzozowski. Magazyn Nowości dla Pań i Panów. Spółka z o.o.”. Sklep był nieduży, ale elegancki i drogi, a obaj właściciele jeździli regularnie do Wiednia i innych stolic po najnowsze modele garderoby – wyłącznie najlepszej jakości. „To wszystko ważne. Jestem przekonany, że stąd przede wszystkim wywodzi się niezwykła dbałość ojca o technologiczną doskonałość obrazu, o „trwałość towaru”” – napisał 70 lat później syn malarza.

Aktor

Tadeusz Brzozowski w Niezależnym Teatrze Tadeusza Kantora zagrał pierwszoplanowe role w „Balladynie” i „Powrocie Odysa”, a także w powojennym spektaklu „Godzien i Niegodni”, co postawiło przed nim poważne pytanie o wybór dalszej drogi artystycznej: teatralnej lub malarskiej. Gdy wzruszony Leon Schiller gratulował mu roli Odysa słowami „Będzie pan wielkim aktorem”, ten odpowiedział „Nie będę wielkim aktorem, bo będę wielkim malarzem”…

To tu

Pracownia Tadeusza Brzozowskiego przy ul. Floriańskiej oznaczona była surrealistyczną wizytówką na drzwiach głoszącą: TO TU. Stała się ulubionym lokalem towarzyskim młodej krakowskiej awangardy.

Pourquoi Paris

Gdy podczas pobytu we Francji wystąpił w filmie telewizyjnym „Pourquoi Paris” – jako jedyny z artystów, pytany, czy chciałby zostać w Paryżu na stałe, odpowiedział, że nie: „Lubię Paryż, ale wolę moje Zakopane”. Po przeprowadzce do Zakopanego Tadeusz Brzozowski aktywnie włączył się w życie lokalnej społeczności artystycznej. Z jego inicjatywy organizowane były w Zakopanem „Salony Marcowe” – ogólnopolskie wystawy malarstwa i „Salony Lutowe” – przeglądy grafiki współczesnej. Jego pomysłem była też działająca w latach 60. zakopiańska Galeria Sztuki Współczesnej „Pegaz”, a na początku lat 80. półoficjalna galeria w Atmie – Muzeum Karola Szymanowskiego. Bywał też jurorem „Przeglądu filmów o sztuce”.

Warsztat

Tadeusz Brzozowski przykładał ogromną wagę do warsztatu. Do legendy przeszły stosowane przez niego organiczne spoiwa: lniany i makowy olej, żółtka, modrzewiowy balsam, kauczuki i terpentyny, werniks na bazie naturalnej żywicy i wosku, a także nietypowe, organiczne pigmenty. Malowanie zmieniało się u niego w skomplikowany, magiczny proceder.

Mesjasz

Pod koniec życia Tadeusz Brzozowski wrócił do tematyki religijnej, malując twarze Chrystusa. Jednego z „Mesjaszy” ofiarował papieżowi Janowi Pawłowi II, już po śmierci artysty, syn malarza.

Tadeusz Brzozowski
„Zaloty Zeloty” Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/

O sztuce Tadeusza Brzozowskiego:

Tadeusz Brzozowski umiał bawić się sztuką, choć opowiadał o sprawach bolesnych i poważnych. Mistrzostwo faktury i niezwykłe nasycenie koloru łączy się z poczuciem dramatyzmu – to „goła anatomia stanów psychicznych” (mówił malarz): piękna, kunsztowna w formie metafora cierpienia.

„Poprzez swoje płótna chciałbym powiedzieć rzeczy ważne – prawdę o człowieku, o kondycji ludzkiej, o jej kalectwie i o tym, że kalectwo to można przezwyciężyć” –

– Tadeusz Brzozowski

Jan Hopliński – specjalista od konserwacji, autor popularnego podręcznika „Farby i spoiwa malarskie” zaraził Tadeusza Brzozowskiego pasją do technologii i malarskiej „kuchni”. Pod jego kierunkiem młody malarz pieczołowicie odnawiał zniszczone ikony, naśladował starych mistrzów, ale i eksperymentował, notował wzory chemiczne, badał wzajemne oddziaływania barwników. Dla siebie na użytek przyjaciół-malarzy przetłumaczył też słynną książkę Maxa Doernera o technikach malarskich. Na wszystkich etapach jego twórczość charakteryzowała się perfekcyjnym warsztatem i kunsztowną materią malarską.

„W koleżeńskim samouctwie tak zwanego wtedy malarstwa eksperymentalnego przewodzili: Kujawski, Nowosielski i właściwie odwiedzający nas tylko Kantor (..) Tadzio Brzozowski nakładał mgławice kolorów, a zapytany, co ma wyjść z tego, odpowiadał: „rypcium pypcium”. Za pomocą swoich technologicznych czarów – mieszanina kazeiny, jaja, terpentyny, oleju, nie wiadomo jeszcze czego – osiągał głęboki, dźwięczny kolor”
 – Marek Rostworowski

Przeciwstawienie dużych, mocnych płaszczyzn – nerwowej, kolczastej linii szczegółów, stanie się główną zasadą organizującą płótna Tadeusza Brzozowskiego.

„Mówił o Makowskim, ale jego obrazy miały smak cierpki i gorzki”

– Tadeusz Kantor

Tadeusz Brzozowski wziął udział w 1964 w ciekawym eksperymencie. Na zlecenie Wytwórni Filmów Oświatowych reżyser Jarosław Brzozowski zrealizował jeden z najciekawszych, wielokrotnie nagradzanych polskich filmów o sztuce pt. „Interpretacje”, „obrazujący – jak to ujęto w umowie – twórcze spojrzenie na jeden temat przez wybitnych artystów, reprezentujących odmienne nurty w malarstwie artystycznym”. Tematem był wschód słońca, zdjęcia były kręcone nad jeziorem Serwy niedaleko Augustowa. Do udziału w filmie zaproszono: Jerzego Nowosielskiego (członka Grupy Krakowskiej), który stworzył jeden ze swych geometrycznych pejzaży, widzianych z lotu ptaka; Ludwika Maciąga (profesora warszawskiej ASP), który namalował realistyczny, subtelny w kolorach widok zamglonego jeziora oraz Tadeusza Brzozowskiego, który skomponował kolczasty, zawiły w rysunku „Morgenstern”. Morgenstern – imię jutrzenki i średniowieczne narzędzie zbrodni. Tytuły Tadeusza Brzozowskiego to

„jeszcze jedna pułapka, w którą wpada się chichocząc”, jak sam mówił. Archaiczne, zapomniane zwroty, staroświecki makaronizmy – są zwykle punktem wyjścia do obrazu i swoistym znakiem rozpoznawczym tej sztuki. „Nie chcę uciec od rzeczywistości, ale rzeczywistość, którą widzimy, to przecież tylko jedna strona świata (…) Jakieś 15 minut po ujrzeniu wschodu słońca narodził się tytuł mojego obrazu: „Morgenstern”. Słowo wieloznaczne: oznacza Gwiazdę Zaranną – symbol nadziei; maczugę nabijaną gwoździami – symbol grozy… Słowo to stało się najistotniejszym inspiratorem obrazu – tak jak wschodzący dzień, pełne konfliktów dobrego i złego” 

– Tadeusz Brzozowski

Tadeusz Brzozowski w Muzeach:

Tadeusz Brzozowski
„Siurpryza” Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/
Tadeusz Brzozowski
„Pludry” Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/
jan matejko

Chorwacja:

  • Rijeka: Moderna Galerija
Jerzy Nowosielski

Holandia:

  • Amsterdam: Stedelijk Museum
Jerzy Nowosielski

Niemcy:

  • Herford: Zbiory Kreis-Herford
  • Oldenburg: Artoteka
Jacek Malczewski

USA:

  • Chicago: Muzeum Polskie
  • Nowy Jork: Museum of Modern Art – Galeria Wildenstein
jan matejko

Włochy:

  • Neapol: Galeria Minerva
  • Rzym: Muzeum Watykańskie
galeria marzeń

Polska:

  • Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe – Filharmonia Pomorska. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Bas głosi wieczność” namalowany w 1985
    • „Baryton rzecze o istnieniu” namalowany w 1985
    • „Tenor rozważa przestrzeń” namalowany w 1985
    • „Mezzospran oswaja czas” namalowany w 1985
  • Kraków: Muzeum Narodowe – Starmach Gallery. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Kuchenka” namalowany w 1950
    • „Kręgle” namalowany w 1955
    • „Fartuch” namalowany w 1958
    • „Żardiniera” namalowany w 1964
    • „Skówki” namalowany w 1966
    • „Papagaje i Perokety” namalowany w 1975
    • „Admirancja” namalowany w 1981
  • Lublin: Muzeum Okręgowe. Można tam podziwiać m. in.:
    • Pępek świata” namalowany w 1948
  • Łódź: Muzeum Sztuki. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Kostki” namalowany w 1949
    • „Morgenstern” namalowany w 1964
    • „Dąsy” namalowany w 1965
  • Poznań: Muzeum Narodowe – Galeria Miejska „Arsenał”. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Mesjasz” namalowany w 1947
    • „Lansjer” namalowany w 1956
    • „Dyrdy” namalowany w 1968
    • „Krojczy” namalowany w 1973
  • Toruń: Muzeum Okręgowe. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Chrystus” namalowany w 1946
  • Warszawa: Muzeum Narodowe – Muzeum Archidiecezjalne – „Zachęta” – Galeria Studio. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Prorok” namalowany w 1950
    • „Rekwizytornia” namalowany w 1951
    • „Struna” namalowany w 1957
    • „Sztylpy” namalowany w 1959
    • „Siurpryza” namalowany w 1963
    • „Trotuar” namalowany w 1964
    • „Zaloty Zeloty” namalowany w 1974
  • Wrocław: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Organki” namalowany w 1950
    • „Zycbad” namalowany w 1969
    • „Kiep” namalowany w 1972
  • Bytom: Muzeum Górnośląskie
  • Radom: Muzeum Sztuki Współczesnej

Tadeusz Brzozowski (1918-1987)

  • MISTRZ TECHNIK MALARSKICH: 99% 99%
  • AWANGARDOWY KONSERWATYSTA: 86% 86%
  • AUTOR POLICHROMII: 78% 78%
  • AKTOR: 85% 85%
  • SCENOGRAF: 100% 100%

CZAS NA ZABAWĘ!

GOTÓW NA GRĘ?

GRAM!