Wielcy Malarze

Józef Chełmoński

– wybitny malarz natury

Józef Chełmoński
Józef Chełmoński, Autoportret, 1902, Wikipedia

Józef Chełmoński (1849-1914)

Tworzył obrazy, uznawane za wybitne przykłady realizmu w polskim malarstwie. Zafascynowany ojczystym krajobrazem i słynący z niezwykłej, wręcz fotograficznej pamięci, artysta malował sceny rodzajowe oraz myśliwskie oraz pejzaże wiejskie, obrazujące z dużą dozą autentyzmu ówczesne życie chłopów i szlachty. W swoich nastrojowych i realistycznych obrazach wspaniale odtwarzał kolory przyrody.

CZOŁOWY PRZEDSTAWICIEL REALIZMU POLSKIEGO

ILUSTRATOR

k

NASTROJOWY PEJZAŻYSTA

1

POETYCKOŚĆ OBRAZÓW

ANIMALISTA

Józef Chełmoński

1849

7 listopada w Boczkach k/Łowicza urodził się Józef Marian Chełmoński, syn Józefa Adama (właściciela folwarku, wójt, uzdolniony muzycznie i malarsko) i Izabeli Łoskowskiej

1867-1872

zaczął naukę w warszawskiej Klasie Rysunkowej i w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona

i

1872-1874

studia w Monachium pod kierunkiem H. Anschütza i A. Strähubera. Józef Chełmoński związał się tam ze środowiskiem polskich monachijczyków, przede wszystkim ze Stanisławem Witkiewiczem, Józefem Brandtem, Maksymilianem Gierymskim i Adamem Chmielowskim.

1874

przebywał na Ukrainie, skąd powrócił do Warszawy, gdzie z Witkiewiczem i Chmielowskim dzielił pracownię, wynajmowaną w gmachu Hotelu Europejskiego

1875

Józef Chełmoński wyjechał do Paryża, gdzie zdobył uznanie krytyki i publiczności , pokazując na Salonach obrazy z życia polskiej wsi i słynne przedstawienia pędzących zaprzęgów końskich. Płótna były chętnie kupowane przez kolekcjonerów z Europy i Ameryki.  

1878

18 czerwca Józef Chełmoński ożenił się z Marią z Korwin-Szymanowskich; po ślubie wyjechali do Wiednia, Monachium, Wenecji i Paryża

1879

artysta został ojcem. W sumie małżonkowie doczekali się 7 dzieci: Maria, Zofia, Jadwiga, Wanda, Anna, Józef, Tadeusz. Niestety troje dzieci zmarło (Józef, Anna i Tadeusz)

1884-1892

artysta współpracował z paryskim „Le Monde Illustré” jako rysownik-ilustrator

Józef Chełmoński
Kuropatwy na śniegu, 1891, Muzeum Narodowe w Warszawie, Wikipedia

1887

Józef Chełmoński z całą rodziną powrócił do Warszawy

1889

zakup dworku w Kuklówce, do którego malarz już wcześniej często wyjeżdżał, aby malować

Józef Chełmoński
Odlot żurawi, 1871, Muzeum Narodowe w Krakowie, Wikipedia

1896

wystawiony w Krakowie obraz „Burza” przyniósł artyście nagrodę Akademii Umiejętności im. Probusa Barczewskiego

1889

Józef Chełmoński został uhonorowany Grand Prix na Wystawie Powszechnej w Paryżu

1894

zdobył złoty medalem na wystawie w Glaspalast w Monachium i na Powszechnej Wystawie Sztuki w San Francisco. W tym samym roku nastąpił rozpad małżeństwa malarza: 3 starsze córki: Jadwiga, Maria i Zofia zostały z ojcem, a najmłodszą Wandę, żona Maria zabrała ze sobą do Warszawy

1897

Józef Chełmoński został mianowany honorowym prezesem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” zrzeszającego najwybitniejszych polskich twórców

1914

Józef Chełmoński zmarł 6 kwietnia w Kuklówce k/Grodziska Mazowieckiego. Został na cmentarzu w Żelechowie.

Józef Chełmoński
Czwórka, 1881, Muzeum Narodowe w Krakowie, Wikipedia

Ciekawostki:

Ubiór
Józef Chełmoński wzbudził w Monachium sporą sensację swoim ubiorem – nosił czerwone rajtuzy konnicy rosyjskiej, granatową ułańską kurtkę oraz czapkę konduktorską Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej…
Z pamięci

Artysta słynął z niemal fotograficznej pamięci. W czasie pobytu w Paryżu ogromnym zainteresowaniem cieszyły się jego płótna przedstawiające żywiołowe sceny z kresowych jarmarków. Wszystkie obrazy namalował z pamięci…

Żołnierki

W „Epizodzie z powstania 1863” Józef Chełmoński pokazał obecność kobiet w oddziale powstańczym. Żołnierki w czasie Powstania Styczniowego nie były pojedynczymi przypadkami. Niestety często marginalizowano ich znaczenie, sugerując bardziej „kobiece” zajęcia. A nawet posądzano o „szukanie męża” w oddziale. Tym bardziej motyw, ujęty przez Józefa Chełmońskiego jest niespotykany. Nie tylko pokazał kobiety w oddziale powstańców, ale wręcz pokazał je jako pełnoprawne bohaterki.

Chełmoński
Bociany, 1900, Muzeum Narodowe w Warszawie, Wikipedia

O sztuce Józefa Chełmońskiego:

W centrum zainteresowań Józefa Chełmońskiego niezmiennie znajdowała się natura, a zwłaszcza zwierzęta. Był mistrzem przedstawiania żywiołowych zaprzęgów w rozległej scenerii ukraińskich stepów. Znakomicie podpatrywał zwierzęta i ukazywał je w ich naturalnym środowisku na tle realistycznych pejzaży.

„Artysta obyczaj ptactwa wędrownego podniósł poetycznością pomysłu do godności dzieła sztuki.” 
– recenzja z wystawy

„Noc gwiaździsta” to jedno z pierwszych dzieł Józefa Chełmońskiego pozbawionych obecności człowieka. Nocny krajobraz, pełen poetyckiego nastroju, w którym jedynym „bohaterem” jest uśpiona natura.

„Niebo gwiaździste, oddzielone w dali ciemną, wąską smugą lądu od wód jeziora; cisza i spokój. Ton obrazu doskonały. Astronomowie twierdzą, że takich konstelacyj, jakie są w tym obrazie, nie ma na niebie rzeczywistym, że to na chybił trafił narzucone punkciki – jest to zarzut, nie dotyczący artystycznej wartości obrazu. Prawda w sztuce nie zależy od prawdziwości sytuacji przedstawionej – niebo Chełmońskiego z całym swoim nieporządkiem astronomicznym jest zupełnie prawdziwe.”

– Stanisław Witkiewicz

Józef Chełmoński słynął z niezwykłego zmysłu obserwacji i talentu do dostrzegania najbardziej subtelnych zjawisk występujących w naturze. Przyrodę ukazywał z niemal religijnym i pełnym mistycyzmu uwielbieniem.

„Artysta stworzył wówczas dwa nastrojowe nokturny z motywem żurawi, zainspirowane prawdopodobnie lekturą Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Jednym z nich jest właśnie omawiany obraz, przedstawiający stado żurawi szykujących się wczesnym świtem do odlotu przed nadchodzącą zimą. W mglistej przestrzeni podmokłego krajobrazu podrywają się do lotu ptaki o pełnych gracji sylwetkach. Wyróżnia się wśród nich żuraw ze złamanym skrzydłem.”
– Aleksandra Krypczyk

Józef Chełmoński
Powrót z balu, 1879, Muzeum Śląskie w Katowicach, Wikipedia

Pod koniec XIX w. obrazy Józefa Chełmońskiego cieszyły się powszechnym uznaniem krytyków i publiczności. Jego dzieła czasem zestawiano nawet z obrazami mistrza Jana Matejki.

„Artysta ów zaklął w swoim malarstwie tajemnicę polskości (…) jest w tym coś z magii, jest zaklęcie, jest urok rzucony przez prawdziwego myśliwca na wielkich łowach natury.”
– Maciej Masłowski

Stanisław Witkiewicz wysoko cenił obrazy Józefa Chełmońskiego. Uznając je nawet za modelowe przykłady realizmu w malarstwie, które „dawały złudzenie rzeczywistości, wytwarzały jej iluzję i oddawały wrażenie”. Obraz „Czwórka” jest z pewnością jednym z największych osiągnięć naturalizmu w malarstwie polskim.

„Powożony przez ukraińskiego chłopa zaprzęg czterech koni zdaje się pędzić wprost na widza. Zwierzęta odmalowane w naturalnej wielkości, ujęte w szaleńczym galopie, rozsadzają powierzchnię obrazu, powodując złudzenie niepowstrzymanego, ciągle trwającego ruchu. Wrażenie to potęguje skontrastowanie głównego motywu ze statycznym, monotonnym tłem.”
– Wacława Milewska

Józef Chełmoński w Muzeach:

Józef Chełmoński
Krzyż w zadymce, 1907, Muzeum Narodowe w Warszawie, Wikipedia
galeria marzeń

Polska:

  • Bytom: Muzeum Górnośląskie. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Sanna” bez daty
  • Katowice: Muzeum Śląskie. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Powrót z balu” namalowany w 1879
  • Kraków: Muzeum Narodowe – Galeria Sztuki Polskiej w Sukiennicach. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Żurawie” namalowany w 1870
    • „Odlot żurawi” namalowany w 1871
    • „Na folwarku” namalowany w 1875
    • „Czwórka” namalowany w 1881
    • „Na jarmarku” namalowany w 1883
    • „Droga w lesie” namalowany w 1887
    • „Żebrak warszawski” namalowany w 1888
    • „Świt” namalowany w 1892
    • „Burza” namalowany w 1896
    • „Owczarek” namalowany w 1897
    • „Dniestr nocą” namalowany w 1906
    • „Studium ptaków” bez daty
    • „Wóz z koniem” bez daty
  • Łódź: Muzeum Sztuki. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Powitanie słońca – Żurawie” namalowany w 1910
  • Poznań: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Zjazd na polowanie” namalowany w 1874
    • „Orka” namalowany w 1896
    • „Dymy – Jesień” namalowany w 1897
    • „Pogoda – Jastrząb” namalowany w 1899
  • Warszawa: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Rozpłata robocizny” lub „Sobota na folwarku” namalowany w 1869
    • „Przed deszczem” namalowany w 1872
    • „Sprawa u wójta” namalowany w 1873
    • „Babie lato” namalowany w 1875
    • „Noc na Ukrainie zimą” namalowany w 1877
    • „Przed karczmą” namalowany w 1877
    • „Jarmark na konie w Bałcie” namalowany w 1879
    • „Dropie” namalowany w 1886
    • „Droga” namalowany w 1889
    • „Kuropatwy na śniegu” namalowany w 1891
    • „Bociany” namalowany w 1900
    • „Autoportret” namalowany w 1902
    • „Krzyż w zadymce” namalowany w 1907
    • „Kaczeńce – Wiosna” namalowany w 1907
    • „Kurhan” namalowany w 1912
    • „Końskie wywczasy” bez daty
    • „Kozacy” bez daty
    • „Epizod z powstania” bez daty
    • „Koń w zaprzęgu w saniach” bez daty
    • „Studium pejzażowe” bez daty
  • Wrocław: Muzeum Śląskie. Można tam podziwiać m. in.:
    • „Portret Jana Górskiego” namalowany w 1897

Józef Chełmoński (1849-1914)

  • CZOŁOWY PRZEDSTAWICIEL REALIZMU POLSKIEGO: 100% 100%
  • NASTROJOWY PEJZAŻYSTA: 100% 100%
  • ANIMALISTA: 100% 100%
  • ILUSTRATOR: 100% 100%
  • POETYCKOŚĆ OBRAZÓW: 100% 100%
Józef Chełmoński
Babie lato, 1875, Muzeum Narodowe w Warszawie, Wikipedia

CZAS NA ZABAWĘ!

GOTÓW NA GRĘ?

GRAM!