Wielcy Malarze
Wojciech Kossak
– malarz panoram
Wojciech Kossak
(1856-1942)
Zapisał się na kartach polskiej historii sztuki jako jeden z artystów najbardziej płodnych – jego artystyczny dorobek oceniany jest na 2 000 płócien. Spora część jego obrazów znajduje się w rękach prywatnych, w kraju i za granicą. Portrety pędzla Wojciech Kossaka nie ograniczają się wyłącznie do uchwycenia podobizny bohatera płótna. Otoczeniem, pejzażem, a przede wszystkim atmosferą, opowiadają charakter modela.
WYBITNY BATALISTA
PANORAMISTA
ŚWIETNY PORTRECISTA
OBRAZY-FOTOGRAFIE
MISTRZ SCEN RODZAJOWYCH
Wojciech Kossak
Portret własny z paletą, Wikipedia
1856
(31 grudnia na kwadrans przed północą) w Paryżu, jako pierwszy z bliźniaków, urodził się Wojciech Kossak, syn Juliusza i Zofii Gałczyńskiej. Wkrótce przyjechał z rodzicami do Warszawy. Od dziecka dużo rysował.
1871
rozpoczął naukę malarstwa w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie był uczniem Władysława Łuszczkiewicza (1828-1900)
1873
wyjechał na studia artystyczne do Monachium, skąd przysłał rysunek na kiermasz w Sukiennicach. Jak napisała matka artysty: „Przez trzy dni serce miałam ściśnięte, bo nikt słowem jednym nie pochwalił tego studium, tylko z rodzajem pogardy milczącej patrzyli na nie (…) Naraz przychodzi Mistrz (Matejko), zaczyna chwalić bardzo, podziwiać, przypatrywać się; wyciągają z szarego końca, wieszają na honorowym miejscu…”.
1877
Wojciech Kossak rozpoczął naukę w Paryżu
1883
wrócił do Krakowa, gdzie zakochał się w 20-letniej Marii Kisielnickiej.
1884
poślubił 16 lipca Marię Kisielnicką. Ich dzieci: Jerzy Kossak (1886-1955), Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (1891-1945) i Magdalena Samozwaniec (1894-1972) wychowywały się w słynnej Kossakówce (pełen pamiątek dom, nadal znajduje się w rękach rodziny). Cała trójka zdobędzie sławę i wejdzie do historii polskiej sztuki
1885
małżeństwo Kossakowi świetnie służyło, dużo malował i wystawiał, jego prace cieszyły się powodzeniem w Wiedniu, gdzie za obraz „Historia pierwszego pułku ułanów” otrzymał złoty medal.
1895-1902
mieszkał w Berlinie i był uważany za nadwornego malarza cesarza. Za „Portret konny Wilhelma II” został odznaczony orderem Orła Czerwonego. Dostał też krzyż kawalerski Orderu Żelaznej Korony Pruskiej. Zaszczyty te były nagłośnione w polskiej prasie – wybuchł skandal: w wielu oczach Wojciech Kossak jawił się jako zdrajca sprawy polskiej, albo przynajmniej człowiek wyzbyty uczuć patriotycznych.
1894
pierwszy publiczny pokaz „Panoramy Racławickiej” miał miejsce 5 czerwca. Ogromna kompozycja została entuzjastycznie przyjęta przez publiczność
1902
po kilkuletnim pobycie w Berlinie artysta powrócił do Polski zgryziony zarzutami o wysługiwanie się Prusakom
1905
powstało największe płótno sztalugowe artysty: „Krwawa niedziela”, które było pokazywane w Wiedniu, Londynie, Paryżu, Stanach Zjednoczonych, Krakowie i Lwowie i cieszyło się uznaniem krytyki i publiczności
1908
m. in. z inicjatywy Wojciecha Kossaka powstała grupa malarska „Zero”, odwołująca się do wartości historycznych i patriotycznych
1909
został wybrany członkiem dyrekcji Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, wciąż dużo malował, a jego prace były wystawiane w Londynie, Paryżu, Monachium, Antwerpii i Rzymie
1913
został profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W tym samym roku opublikował swoje „Wspomnienia” – książka miała świetne recenzje i cieszyła się dużą popularnością. Zaczął dużo sprzedawać i nareszcie mógł przestać narzekać na widmo „śmierci głodowej”
1914
wybucha I wojna światowa i mimo, iż Wojciech Kossak miał już 57 lat, został wcielony do armii austriackiej. Nie przestał malować, komponował m in. sceny frontowe: „Młody bohater”, „Sen żołnierza”, „Na pobojowisku”
1918
tym razem już w armii polskiej, Wojciech Kossak został majorem ułanów
1920
wyjechał do Paryża i Stanów Zjednoczonych z misją kuriera dyplomatycznego. W USA otrzymał 2 duże zamówienia na obrazy: „Puławski pod Savannach” oraz „Kościuszko pod Saratogą”. Za każdy otrzymał 20 000 dolarów
1920-1939
głównym źródłem zarobków artysty stało się portretowanie „sławnych i bogatych”. Jego popularność nie malała, chociaż jego prace były bardzo nierówne. Oprócz wspaniałych i pełnych rozmachu obrazów spotyka się wiele autofalsyfikatów i powtórek. W latach 30. Wojciech Kossak bardzo przeżywał ataki awangardowej krytyki, jednak mimo „złej” prasy każdy prawie, kogo było na to stać, chciał mieć portret wykonany jego ręką
1939
wybuch II wojny światowej zastał Wojciecha Kossaka w Krakowie. W czasie okupacji, mimo wielu nacisków, nie chciał sprzedać żadnego obrazu Niemcom. Wymawiając się starością odrzucił propozycję gubernatora Hansa Franka, który koniecznie chciał mieć portret pędzla Kossaka. A jednak artysta malował do końca i nawet chwalił się, że nie musi nosić okularów. Wolał malować krakowskich rzemieślników niż portrety niemieckich generałów.
1942
Wojciech Kossak zmarł 29 lipca w Krakowie, pozostawiając mnóstwo niedokończonych prac.
Ciekawostki:
Racławice
Powstanie „Racławic” jest związane z organizowaną we Lwowie w 1894 Powszechną Wystawą Krajową. Powstały „komitet na rzecz polskiej panoramy” sprawił, iż już w lipcu 1893 we Lwowie rozpoczęto budowę specjalnej rotundy przeznaczonej na umieszczenie w niej gigantycznego dzieła. Płótno ma bowiem długość 120 metrów i szerokość 15 metrów, czyli zajmuje powierzchnię 1800 m2.
„Panorama Racławicka”
„Panorama Racławicka” jest jedyną zachowaną panoramą. Jan Styka z Wojciechem Kossakiem nie byli w stanie wywiązać się z zadania ukończenia jej na czas we dwóch. Dobrali sobie pomocników, którymi byli wartościowi malarze: Teodor Axentowicz, Ludwik Boller, Tadeusz Popiel, Zygmunt Rozwadowski, Michał Sozański, Jan Stanisławski, Włodzimierz Tetmajer i Wincenty Wodzinowski.
15 podpisów
Praca nad „Berezyną” trwała 16 miesięcy. Wojciech Kossak dobrze pamiętał spory dotyczące autorstwa „Racławic”. Na wszelki wypadek umieścił zatem, w różnych miejscach płótna, aż 15 swoich podpisów.
Berezyna
„Berezyna” odniosła ogromny sukces w Berlinie, Warszawie, Kijowie i Moskwie. Wszędzie cieszyła się jednakowym zainteresowaniem, przyczyniając się do rozsławienia polskich artystów. Po triumfalne prezentacji w różnych miastach okazało się jednak, że nie ma gdzie jej umieścić. Gigantyczne płótno niszczało w skrzyniach, aż w 1907 Wojciech Kossak zabrał je do siebie, podmalował zniszczenia (przy okazji zmniejszając fragmenty malowane przez Fałata), pociął na części i sprzedawał po kawałku.
Somosierra
Panorama „Somosierra” nie została nigdy namalowana z powodu braku zgody urzędników carskich na wystawienie dzieła w Warszawie. Powstały 4 duże szkice olejne, malowane wspólnie z Michałem Wywiórskim (malował pejzaż) i kilka obrazów inspirowanych tematem bitwy.
Bitwa pod piramidami
Panorama „Bitwa pod piramidami” była tematem zastępczym wobec braku zgody na namalowanie „Somosierry”. Płótno na „Somosierrę” było już zamówione w Belgii, budynek panoramiczny w Warszawie już zakontraktowany na 2 lata, koszty w połowie już opłacone, więc trzeba było koniecznie namalować inną panoramę. Temat miał być międzynarodowy z wykluczeniem wojska polskiego. Wojciech Kossak z Michałem Wywiórskim pojechali do Egiptu studiować teren, pejzaż, ubiory i typy ludzi. Po powrocie Wywiórski malował pejzaż, Wojciech Kossak kompozycję figuralną. W projekcie pomagali również: Władysław Jasieński, Kazimierz Pułaski, Zygmunt Rozwadowski, Józef Ryszkiewicz i Czesław Tański. Panorama miała 15 m wysokości i 115 m w obwodzie. Panorama nie była wystawiana nigdzie poza Warszawą i wkrótce została pocięta na fragmenty.
Olszynka Grochowska
W roku 1915 w wyniku pożaru pałacu Mycielskich w Boryniczach „Olszynka Grochowska” spłonęła. Wojciech Kossak namalował jej replikę w okresie dwudziestolecia międzywojennego.
O sztuce Wojciecha Kossaka:
Przewodnim motywem twórczości ojca (Juliusza Kossaka) i syna (Wojciecha Kossaka) są konie przedstawiane w scenach portretowych, rodzajowych, batalistycznych i historycznych. A jednak, bardziej czułe oko natychmiast odróżni Juliusza od Wojciecha. Przede wszystkim używają różnej techniki. O ile przytłaczająca większość dzieł Juliusza wykonana jest akwarelą na papierze, o tyle Wojciech zazwyczaj maluje na płótnie farbami olejnymi. Bezpretensjonalny, łagodny wdzięk obrazów Juliusza zastępuje artystyczna pewność siebie i rozmach Wojciecha. Z podobnych, albo wręcz tych samych elementów każdy z nich buduje inny świat. Malarstwo Juliusza skłania do marzeń o doskonałej harmonii człowieka i natury. Wojciech każe zachwycać się fantazją i splendorem swej wizji.
W malarstwie Wojciecha Kossaka wszystko podporządkowane będzie sile wyrazu. Artysta wie, że dla większości oglądających ważniejsze jest atmosfera, niż drobiazgowe odtworzenie szarfy oficerskiej. Obraz „Olszynka Grochowska” sprawia wrażenie fotografii o silnym ładunku emocjonalnym. Przedstawia tylko wycinek bitwy. Dowodzone przez Dybicza wojska rosyjskie są jednak obecne, tyle, że poza kadrem obrazu. W ich stronę kierują się salwy polskich żołnierzy, a ich działanie powoduje śmierć i rany wśród powstańców. Paradoksalnie, taka niewidoczna obecność wroga, powoduje wzrost napięcia.
Pod koniec XIX-tego w., w okresie poprzedzającym nadejście epoki kina, całą Europę ogarnęła moda na panoramy. Francuzi, Niemcy, Anglicy wystawali przed galeriami w długich kolejkach, by podziwiać monumentalne malowidła, których rozmiary przekraczały wszelkie wyobrażenia. Fascynacja panoramami ogarnęła także Wojciecha Kossaka. Forma ta doskonale odpowiadała jego talentowi. Wszak spektakularne odtwarzanie wielkich bitew, to coś, co Wojciech Kossak lubi najbardziej. Panoramę „Racławice” namalował wspólnie z Janem Styką (1858-1925). W projekcie pomagali również: Teodor Axentowicz, Ludwik Boller, Tadeusz Popiel, Zygmunt Rozwadowski, Michał Sozański, Jan Stanisławski, Włodzimierz Tetmajer i Wincenty Wodzinowski. Każdy jest autorem ważnych fragmentów. Bezopornie jednak Wojciech Kossak jest autorem większości kompozycji figuralnych. On też stworzył, w pierwszym etapie pracy, kluczowe szkice „Racławic”.
Kolejną panoramę: „Berezyna” Wojciech Kossak namalował wspólnie z Julianem Fałatem (1853-1929). Podobnie jak przy „Racławicach” Wojciech Kossak odpowiadał za wszystkie niemal sceny figuralne, Fałat zajmował się pejzażem. Tym razem pomocnikami byli: Michał Wywiórski, Kazimierz Pułaski, Jan Stanisławski i Antoni Piotrowski. W czasie powstawania „Berezyny” cesarz Wilhelm II wielokrotnie odwiedził pracownię artystów i z zainteresowaniem śledził postęp prac. Porównał Wojciecha Kossaka do znanego batalisty Detaille’a i zaliczył go do grona najwybitniejszych malarzy. W 1907 roku panorama została pocięta na fragmenty.
Wojciech Kossak w Muzeach:
Warszawa: Muzeum Narodowe – Muzeum Wojska Polskiego. Można tam podziwiać m. in.:
- „Fragment Panoramy Berezyna” namalowany w 1894-1896
- „Huzar francuski na śniegu. Szkic do panoramy „Berezyna”.” namalowany w 1896
- „Dwaj huzarzy francuscy (fragment Panoramy Berezyna)” namalowany ok. 1896-1897
- „Wyjazd na polowanie w Gödöllö” namalowany w 1887
- „Autoportret z paletą” namalowany w 1893
- „Bitwa pod Piramidami” namalowany w 1896
- „Defilada wojsk cesarskich przed Sobieskim” namalowany w 1898
- „Ułan w walce z Kozakiem” namalowany w 1900
- „Siostra miłosierdzia na linii bojowej pod Warszawą.” namalowany w 1910
- „Żołnierz i dziewczyna – Przed Belwederem” namalowany w 1912
- „Portret konny Marii Zandbangowej” namalowany w 1913
- „Bitwa pod Raszynem” namalowany w 1913
- „Sowiński na szańcach Woli” namalowany w 1922
- „Autoportret z koniem” namalowany w 1924
- „Kościuszko prowadzi kosynierów do ataku” namalowany w 1924
- „Kircholm” namalowany w 1925
- „Orlęta – obrona cmentarza” namalowany w 1926
- „Szarża pułku ułanów” namalowany w 1926
- „Portret Marszałka Piłsudskiego na Kasztance” namalowany w 1928
- „Portret Marszałka Józefa Piłsudskiego” namalowany w 1928
- „Olszynka Grochowska” namalowany w 1931
- „Grunwald” namalowany w 1931
- „Odpoczynek ułana” namalowany w 1931
- „Portret pułkownika Edwarda Mandella House” namalowany w 1932
- „Idzie ułan borem, lasem” namalowany w 1934
- „Szarża pod Rokitną” namalowany w 1934
- „Fantazja na temat jazdy konnej” namalowany w 1935
- „Wizja Wojska Polskiego” namalowany w 1935
- „Chodkiewicz z husarią pod murami Chocimia w 1921 r.” namalowany w 1936
- „Wesele Krakowskie” namalowany w 1940
Wrocław: Muzeum Narodowe – Panorama Racławicka. Można tam podziwiać m. in.:
- „Fragment panoramy. Atak kosynierów na rosyjską baterię. Wojciech Bartosz, gospodarz ze wsi Rzędowice gasi czapką „krakuską” zapłon armaty” namalowany w 1894
- „Fragment panoramy. Oddział kosynierów biegnie do ataku. Prowadzi ich, z szablą w ręku, Jan Ślaski. Nad nimi sztandar z napisem „Żywią y Bronią”.” namalowany w 1894.
- „Panorama Racławicka – fragment z lirnikiem” namalowany w 1894.
Szwajcaria:
- Raperswil: Muzeum Polskie
USA:
- Chicago: Muzeum Polskie
- Waszyngton: Fundacja Tadeusza Kościuszki
Ukraina:
- Lwów – Lwowska Galeria Obrazów – Biblioteka Akademii Nauk Ukrainy – Lwowskie Muzeum Historyczne
Kraków: Muzeum Narodowe – Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu – Biblioteka PAN. Można tam podziwiać m. in.:
- „Kościuszko na koniu. Szkic wspólny z Janem Styką do panoramy „Racławice”.” namalowany w 1893
- „Scena batalistyczna z bronami” namalowany w 1893-1894
- „Scena batalistyczna z furą” namalowany w 1893-1894
- „Palenie sztandarów (fragment Panoramy Berezyna) ” namalowany w 1896
- „Walka ułana z piechurem” namalowany w 1912
- „Ułan przy koniu” namalowany po 1925
- „Ułan i dziewczyna” namalowany po 1925
- „Kawalerzyści” lub „Ułani” namalowany w 1926
- „Wizja Napoleona” namalowany w 1914
- „Rewia kawalerii polskiej na krakowskich Błoniach w dniu 6 października 1933 r.” namalowany w 1934
- „Święto Kawalerii Polskiej 6 X 1933” namalowany w 1934
- „Studium jeźdźca na koniu” bez daty
Inne miasta Polski:
- Bytom: Muzeum Górnośląskie. Można tam podziwiać m. in.:
- „Wzięcie do niewoli towarzysza pancernego – epizod z wojny szwedzkiej” namalowany w 1894
- Lublin: Muzeum Okręgowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Poczet sztandarowy. Fragment panoramy „Berezyna”.” namalowany w 1896.
- Łańcut: Muzeum-Zamek w Łańcucie. Można tam podziwiać m. in.:
- „Zofia, Maria i Róża Tarnowskie podczas konnej przejażdżki na krakowskich Błoniach” namalowany w 1925
- Łódź: Muzeum Sztuki. Można tam podziwiać m. in.:
- „Ranny kirasjer i dziewczyna” namalowany w 1908
- Opole: Muzeum Śląska Opolskiego. Można tam podziwiać m. in.:
- „Kuchnia polowa nad Berezyną. Fragment panoramy” namalowany w 1896.
- „Jan Kiliński prowadzi jeńców rosyjskich przez ulice Warszawy” namalowany w 1908
- Poznań: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Szarża Mameluków pod wodzą Murad Paszy. Część panoramy „Bitwa pod piramidami”.” namalowany w 1900
- „Na straży” namalowany w 1903
- „Portret arcyksięcia Karola Stefana Habsburga z Żywca” namalowany w 1911
- „Portret arcyksiężny Marii Teresy Habsburg z Żywca” namalowany w 1911
- „Rotmistrz Miełżyński przyprowadza Janowi III chorągiew husarską pod Wiedeń” namalowany w 1925
- „Poseł Miełżyński na dworze w Sztokholmie” namalowany w 1925
- „St. Miełżyński wypędza Austriaków z Torunia” namalowany w 1925
- Przemyśl: Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej. Można tam podziwiać m. in.:
- „Droga z Burgos (północ)” szkic do panoramy malowany wspólnie z Michałem Wywiórskim; namalowany w 1900
- „Szarża na baterie hiszpańskie (wschód)” szkic do panoramy malowany wspólnie z Michałem Wywiórskim; namalowany w 1900
- „Droga do Madrytu otwarta (południe)” szkic do panoramy malowany wspólnie z Michałem Wywiórskim; namalowany w 1900
- „La guerilla (zachód)” szkic do panoramy malowany wspólnie z Michałem Wywiórskim; namalowany w 1900
- Szczecin: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Wiosna 1813 roku” namalowany w 1903
- Toruń: Muzeum Okręgowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Rugi pruskie (z cyklu „Duch pruski”)” namalowany w 1909
- Górki Wielkie: Muzeum Zofii Kossak
- Kielce: Muzeum Narodowe
- Tarnów: Muzeum Okręgowe
- Zamość: Muzeum Ziemi Zamojskiej
Wojciech Kossak
(1856-1942)
- BATALISTA: 100%
- ŚWIETNY PORTRECISTA: 100%
- MISTRZ SCEN RODZAJOWYCH: 95%
- PANORAMISTA: 100%
- OBRAZY-FOTOGRAFIE: 100%
