Wielcy Malarze
Andrzej Wróblewski
– patron artystów zbuntowanych
MALARZ PROTESTU
POSTAĆ KULTOWA
MALARSTWO SOCREALISTYCZNE
FILMOWOŚĆ OBRAZU
Andrzej Wróblewski (1927-1957)
Andrzej Wróblewski
1927
15 czerwca w Wilnie przyszedł na świat Andrzej Wróblewski, syn Krystyny (uzdolniona graficzka) i Bronisława (profesor prawa na Uniwersytecie im. Stefana Batorego w Wilnie, gdzie 4-krotnie sprawował funkcję rektora). Dom Wróblewskich był miejscem spotkań artystów wileńskich. Andrzej Wróblewski, pod okiem matki, podjął pierwsze rysunkowe próby. W ilustracjach do historycznych powieści Gąsiorowskiego i do „Ogniem i mieczem” pojawiły się konie, ułani, Kozacy. W dowód uznania, przyjaciel domu Wojciech Kossak (1856-1942) obdarował małego artystę własnym rysunkiem głowy konia.
1941
26 sierpnia, w czasie brutalnej rewizji Gestapo w domu Wróblewskich, ojciec Andrzeja umiera na zawał serca na oczach 14-letniego syna. To tragiczne przeżycie naznaczyło go na całe życie i zaważyło na późniejszej twórczości
1945
w grupie repatriantów z Wilna, razem z matką i starszym bratem Andrzej Wróblewski przyjechał wiosną do Krakowa, w lipcu zdał maturę, a na jesieni rozpoczął studia na Wydziale Malarskim w Akademii Sztuk Pięknych i jednocześnie uczęszczał na historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim
1947
półroczny pobyt w Holandii, podróż po Europie
1948
dyplom historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, jego praca pt. „Początki krajobrazu w sztuce niderlandzkiej XV-XVII wieku” została oceniona bardzo wysoko, jednak Andrzej Wróblewski nie zdecydował się na karierę naukową. Z ciekawością obserwował grupę starszych kolegów, skupionych wokół Tadeusza Kantora (1915-1990) i z zapałem włączył się do przygotowań I Wystawy Sztuki Nowoczesnej
Andrzej Wróblewski, „Szofer niebieski”, 1948 / „Likwidacja getta”, 1949, olej na płótnie, kolekcja prywatna, źródło: https://culture.pl/
1949
namalował „Rozstrzelania”
1950
podjął pracę jako asystent na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych
1950-1953
to najgorszy mroczny okres w twórczości i życiu malarza. Zdążył się skłócić niemal z całym środowiskiem: „nowocześni” z kręgu Kantora uznawali go za zdrajcę, profesorowie za drapieżnego, prymitywnego doktrynera.
1953
Andrzej Wróblewski ożenił się z poznaną na wakacjach Teresą Reutt, absolwentką filozofii i filologii klasycznej. Ta nieprzeciętna kobieta o silnej osobowości miała na niego ogromny wpływ. Wkrótce mieli trójkę dzieci (syna i dwie bliźniaczki).
1956
podróż do Jugosławii stała się dla Andrzeja Wróblewskiego dużym wydarzeniem, jeszcze raz odkrył tam sztukę prymitywną, ludową, był również pod wrażeniem oryginalnej rzeźby serbskich nagrobków. Po powrocie do kraju wydawał się pełen energii, jakby od nowa odzyskał wiarę w siebie. W tym też roku namalował „Ukrzesłowienia”, a jego pierwsza wystawa indywidualna miała miejsce w warszawskim Salonie „Po prostu”. Zorganizował ją przyjaciel artysty, Andrzej Wajda, stojący wówczas na progu międzynarodowej kariery filmowej
1957
wiosną Andrzej Wróblewski wyjeżdża na wycieczkę w Tatry. 23 marca leśnicy znaleźli jego ciało przy drodze do Morskiego Oka. Bezpośrednią przyczyną śmierci był prawdopodobnie atak epilepsji. Tragiczna śmierć Andrzeja Wróblewskiego przyczyniła się do wzrostu legendy Wróblewskiego – samotnego, zbuntowanego artysty.
Ciekawostki:
Druga strona obrazu
Andrzej Wróblewski często malował obrazy dwustronnie, z oszczędności. Np. na odwrocie „Nieba” widnieje błękitny, realistyczny tramwaj.
„Treść uczuciowa rewolucji”
Obraz Andrzeja Wróblewskiego „Treść uczuciowa rewolucji” został wybrany przez Kantora i powieszony nad wejściem na ekspozycję. Według świadków miał być przekazicielem idei I Wystawy Sztuki Nowoczesnej.
Szofer po prawej stronie
W obrazie „Szofer niebieski” fotel szofera znajduje się po prawej stronie, co dawało do myślenia interpretatorom. Jednak tu akurat Andrzej Wróblewski był realistą. Po wojnie w Polsce jeździło dużo angielskich samochodów z demobilu, gdzie kierownica była umieszczona z prawej strony.
Myszy
„Rozstrzelanie poznańskie” było malowane na Festiwal Szkół Artystycznych w Poznaniu. Obraz się nie spodobał, a nawet stał się obiektem agresji – ktoś pociął nożem postać żydowskiej staruszki. Zniszczone płótno przeleżało 45 lat zrolowane w piwnicy, zawilgocone i nadgryzione przez myszy. Odnaleźli je pracownicy Galerii Zderzak, zlecili konserwację i udostępnili publiczności.
Wajda
Andrzej Wajda, który nazywał Andrzeja Wróblewskiego swoim duchowym przywódcą, pokazywał jego obrazy w wielu swoich filmach: „Rozstrzelanie” w „Miłości dwudziestolatków” (1962), „Obraz na temat okropności wojennych” w „Lotnej” (1959), a w filmie „Wszystko na sprzedaż” (1968) główny bohater zwiedza całą wystawę Wróblewskiego. Nazwisko artysty jednak z ekranu nie pada, a jedynie towarzysząca bohaterowi żona komentuje: „Widziałam te obrazy. Takie okrutne”. Można powiedzieć, że międzynarodowa, choć jeszcze niesygnowana obecność Andrzeja Wróblewskiego zaczyna się właśnie w tym momencie – na ekranach sal kinowych prestiżowych festiwali filmowych, na które zapraszano filmy Andrzeja Wajdy.
Film
Film krótkometrażowy o Andrzeju Wróblewskim „Otwarcie i zamknięcie oczu” zrealizował w 1957 Konrad Nałęcki (reżyser wielu filmów o sztuce i twórca kultowego serialu „Czterej pancerni i pies”). „Wiersze i tytuł wybraliśmy wspólnie z Tadeuszem. (…) Znane mi było pokrewieństwo poezji Różewicza i malarstwa Andrzeja – postanowiłem je połączyć. Ale dopiero na ekranie sam zobaczyłem tę przedziwną zgodność i tożsamość treści” – Konrad Nałęcki na konferencji w Rogalinie w 1967 r.
O sztuce Andrzeja Wróblewskiego:
Potrafił malować liryczne, subtelne abstrakcje, ale także obrazy brzydkie, okrutne, „przykre jak zapach trupa” – jak sam mówił. Po latach właśnie te płótna mają w sobie siłę i piękno uogólnienia. „Rozstrzelania” – to jedno z najbardziej wstrząsających świadectw czasu wojny; „Ukrzesłowienia” – dobitna metafora rzeczywistości zdegradowanej, ubezwłasnowolnionej. Przykład Andrzeja Wróblewskiego uczy, że w sztuce są czasem sprawy ważniejsze niż piękno i subtelność formy. Artysta miał głębokie przekonanie, że celem sztuki jest zmienianie świata, wpływanie na odbiorcę.
– Andrzej Wajda (1926-2016), kolega Andrzeja Wróblewskiego
„Szofer niebieski” jest jednym z najpiękniejszych, najbardziej przejmujących obrazów Andrzeja Wróblewskiego. Widoczny we wnętrzu błękitnej szoferki kierowca jedzie przez wyludniony, martwy pejzaż: za oknem widać zaśnieżone pola pod czerwonym niebem i drogę biegnącą w nieskończoność. Milczący szofer jadący przez zamarły pejzaż pociąga nas za sobą; chcąc nie chcąc podążamy za nim – jak on, wpatrzeni hipnotycznie w horyzont. Jest jak tajemniczy Przewodnik, współczesny Charon, który przewozi nas na drugą stronę…
– Jerzy Stajuda
Ulubioną techniką Andrzeja Wróblewskiego był gwasz: akwarela zmieszana z kryjącą bielą, dająca efekt stłumionej, pastelowej gamy barwnej. Artysta pozostawił – oprócz obrazów olejnych – ponad 1500 gwaszy, akwareli, rysunków i monotypii. Prace na papierze były nie tylko rodzajem intymnego notatnika, „pokornym oglądaniem życia”, jak mówił – ale także swoistym laboratorium formy. Inna technika wymuszała szybsze decyzje, umożliwiała kolorystyczne i kompozycyjne eksperymenty. W tych pracach widać cały warsztat malarza, notowane „na gorąco” pomysły i koncepcje.
„Ukrzesłowienie” – neologizm przywołuje na myśl „ukrzyżowanie”, jest sugestią męczeństwa. Tymczasem tematem obrazu jest zwykłe oczekiwanie. Życie w szarej, zgrzebnej realności PRL-u jawiło się Andrzejowi Wróblewskiemu jako gigantyczna, ogólnonarodowa poczekalnia; przedsionek, gdzie zwykłym ludziom przypisano role wiecznych petentów, gdzie ciągle trzeba na coś czekać, a pokorna cierpliwość zyskuje wymiar heroicznej cnoty.
– Kinga Kawalerowicz
Andrzej Wróblewski jest w polskiej sztuce legendą. Tragiczna śmierć, skłócenie ze światem i obrazy, których nie sposób zapomnieć – sprzyjały powstaniu kultu malarza. Do jego twórczości nawiązywały kolejne pokolenia artystów „Nowa Figuracja”, grupa WPROST, a w latach 90. – warszawska „Gruppa”, np. Jarosław Modzelewski (ur. 1955). Andrzej Wróblewski imponuje swoim radykalizmem, pasją, ale także talentem, umiejętnością panowania nad formą.
– Andrzej Osęka
– Ignacy Witz
Andrzej Wróblewski w Muzeach:
Warszawa: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Niebo” namalowany w 1948
- „Ziemia” namalowany w 1948
- „Szofer” namalowany w 1948
- „Rozstrzelanie surrealistyczne” namalowany w 1949
- „Rozstrzelanie na ścianie” namalowany w 1949
- „Poczekalnia – bogaci i biedni” namalowany w 1949
- „Fajrant w Nowej Hucie” namalowany w 1954
- „Matki” namalowany w 1955
- „Kolejka trwa” namalowany w 1956
- „Pranie” namalowany w 1956
Poznań: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Plaża” namalowany w 1955
- „Treść uczuciowa rewolucji” namalowany w 1948
- „Szofer niebieski” namalowany w 1948
- „Rozstrzelanie I” namalowany w 1949
- „Rozstrzelanie z chłopczykiem” namalowany w 1949
- „Dworzec na ziemiach odzyskanych” namalowany w 1949
- „Głowa z literami” namalowany w 1957
Rosja:
- Moskwa: Muzeum Puszkina
Kraków: Muzeum Narodowe – Archiwum ASP – Galeria Zderzak – Muzeum Historyczne. Miasta Krakowa. Można tam podziwiać m. in.:
- „Niebo nad górami” namalowany w 1948
- „Zatopione Miasto” namalowany w 1948
- „Zatopione miasto – studium” namalowany w 1948
- „Człowiek-Abstrakcja” namalowany w 1948-49
- „Dziecko z zabitą matką” namalowany w 1949
- „Matka z zabitym dzieckiem” namalowany w 1949
- „Rozstrzelanie poznańskie” namalowany w 1949
- „Kitek i ludzie” namalowany w 1955-56
- „Muzeum” namalowany w 1956
- „Kitek przy oknie” namalowany w 1956
- „Ukrzesłowienie” namalowany w 1956
- „Głowa mężczyzny” namalowany w 1957
Inne miasta Polski:
- Gorzów: Wielkopolskie Muzeum Okręgowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Głowa mężczyzny na czerwonym tle” namalowany w 1957
- Katowice: Muzeum Śląskie. Można tam podziwiać m. in.:
- „Abstrakcja geometryczna szara” namalowany w 1948
- Lublin: Muzeum Można tam podziwiać m. in.:
- „Obraz na temat okropności wojennych” namalowany w 1948
- Łódź: Muzeum Sztuki. Można tam podziwiać m. in.:
- „Słońce i inne gwiazdy” namalowany w 1948
- „Zakochani” namalowany w 1959-57
- Radom: Muzeum Okręgowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Sklepikarz” namalowany w 1949
- Toruń: Muzeum Okręgowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Nagrobek kobieciarza” namalowany w 1956
- Wrocław: Muzeum Narodowe. Można tam podziwiać m. in.:
- „Cień Hiroszimy” namalowany w 1957
- Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe
Andrzej Wróblewski (1927-1957)
- MALARZ PROTESTU: 100%
- POSTAĆ KULTOWA: 100%
- MALARSTWO SOCREALISTYCZNE: 95%
- FILMOWOŚĆ OBRAZU: 100%
